Sobre caos, estrelas e comunicadores

Sobre caos, estrelas e comunicadores

Onte lín unha frase que me encantou. Teño que confesar que son doada de impresionar cos xogos de palabras, sobre todo se validan o meu caos mental…

Era de Nietzsche, e dicía algo así como:
“Debes tener caos dentro de ti para dar a luz a una estrella fugaz.”
Non me digades que non é esperanzadora.

Pensei entón na miña profesión, e no caótico que pode chegar a ser todo ás veces. A frase semelloume moi simbólica, especialmente en relación aos progresos dos nenos e nenas cos que traballo.

Lembro unha etapa na que era titora dun grupo de cativos con autismo. Había un momento no curso no que, a pesar de estar entregándome ao máximo —seguindo libros, artigos, experiencias, e sobre todo tendo en conta a personalidade dos nenos— comecei a cuestionarme todo. Pensaba:
“Que estou facendo? Realmente están mellorando?”

Atender a nenos é así: camiñar sobre areas movedizas.

Pero, despois de dous meses de insistencia nas estratexias, sen máis guía ca a intuición e a confianza, chegou unha explosión de avances. E por fin pensei:
“Pois parece que non o estou facendo tan mal…”

Algo moi parecido pasa no mundo da Comunicación Aumentativa e Alternativa (CAA). Cando se comeza cun comunicador, todo parece confuso. Os cambios, os sons, os botóns… parece que só traen máis traballo e caos.

Agora mesmo teño moi presente este proceso, porque xusto chegou a final de curso un novo comunicador para un dos meus alumnos. Un comunicador dedicado —que é unha auténtica marabilla, para min.

Ten altofalantes integrados que permiten escoitar ben mesmo nunha aula ruidosa. E isto, crédeo, é un triunfo. Cantas veces os nosos alumnos non chegan a facerse escoitar?

Si, xa sei, sempre se pode conectar un altofalante. E tamén sei que temos que educar no silencio. Pero quen está no día a día da aula sabe que esas solucións tan sinxelas, na práctica, non sempre funcionan. A realidade está chea de obstáculos. Moitos. E, para min, os máis difíciles de superar son as crenzas e os condicionantes culturais. Esas barreiras invisibles que nos fan sentir mal ou nos colocan en situacións incómodas, cheas de malentendidos.

Pero vaia, que me estou desviando...
A cuestión é que, grazas aos altofalantes integrados, temos un problema menos.

Iso si... apareceu outro novo: ao meu alumno encántalle poñelos a todo volume. Incrible.
Se algún día estades nunha misa e de repente soa unha voz sintetizada berrando, xa sabedes: é o meu alumno. E si, podedes pensar:
“Maldita mestra que lle puxo ese trebello do demo.”

E a que viña todo isto?
Pois a explicar que os comezos cun comunicador non son un camiño de rosas, senón un camiño de pinchos. E cómpre estar dispostos a pisalos, sabendo que, a longo prazo, eses pinchos fortalecerán os nosos pés.

Na primeira etapa, se viñésedes observar, veríades ao meu alumno tecleando repetidamente a “uuuuuuuuuuuuuuu”, coa voz ao máximo, morto de risa. E si, pode repetir vinte veces. Pero tamén lle podes suxerir que pulse a “iiiiii” ou a “aaaaaaa”, e rematas por rir ti tamén. E ese pequeno xogo, tan aparentemente caótico, é o inicio dunha conexión real co grupo, cos iguais que se achegan curiosos, co adulto que guía. E a partir dese xogo, podemos construír frases, introducir palabras novas e facer da comunicación algo natural, divertido e funcional.

Outro exemplo: o outro día fomos ao salón de actos, había unha actuación musical. Parecéume unha boa idea levar o comunicador, por se quería dicir algo, expresarse, ou simplemente pedir marchar.
Durante a espera, usouno de marabilla: escribía frases que lle dicían os compañeiros, escribía os seus nomes… e eu, emocionada, pensaba:
“Oh, fantástico! Está facendo un uso real, significativo!”

Pero chegou o concerto. Eu só pedía que comezase axiña, porque sei que a música é o que realmente lle gusta. Por desgraza, antes puxéronse a falar co público e a facer preguntas sobre os instrumentos.

E quen convive con nenos autistas sabe que as esperas non planificadas son moi perigosas. Pódennos tirar abaixo todo o esforzo feito para participar.

No medio desa espera, comezamos a “loitar” polo comunicador. El subía o volume, eu baixábao. Intentaba explicarlle:
“Agora non se pode falar tan alto, estamos nunha actuación…”
Pero naquela situación, o corpo do neno mandaba máis ca a razón. E así, no medio do público, rematamos nun pequeno forcexo… ata que o enfado levou á fuxida.

E pensei:
“Por que non saín falar fóra antes, de forma preventiva?”
Quizais, de ter agardado fóra ata que comezase a música, poderiamos volver entrar sen ese momento incómodo, que para algúns sería ata gracioso de ver...

Pero fora, volvemos atoparnos. Falamos de verdade, co comunicador e sen el. Premía botóns, repetía o que escoitaba… e o sentido volvía estar aí.

O que quero dicir é que os inicios son pantanosos. Hai momentos duros. Pero non perdades a esperanza: é un proceso. Hai que aprender a usar estas ferramentas. E iso leva tempo. Tanto o neno coma nós aprendemos xuntos.

Na CAA non hai fórmulas máxicas, nin “trucos rápidos”. Hai que acompañar, observar, probar, valorar. No camiño.

Estes días, por exemplo, o meu alumno está fascinado cos contos de Jose e as emocións. Quere escoitalo, repite frases con forza e emoción. Eu modelaba as emocións mentres o líamos. E ocorréuseme engadir un botón na imaxe de Jose que dicía “estou triste”.
El sorriu. E cada vez que lía, premía ese botón. Foi unha conexión real. Co dispositivo. E comigo.
Miroume con complicidade. Cun sorriso tan doce que me chegou á alma.

Ánimo no camiño.

E lembrade:
“Debedes tener caos dentro de vós para dar a luz a una estrella fugaz.”